Home

Trang chủ > Di sản văn hóa > Đền thờ Nghiêu Sơn Ngọc Sắc Công chúa

Tên di sản : Đền thờ Nghiêu Sơn Ngọc Sắc Công chúa

Tỉnh/Thành phố : Thanh Hóa

Loại di sản : Di tích kiến trúc nghệ thuật

Sô quyết định : Số 4091/QĐ-UBND

Giới thiệu

Đền Nghiêu sơn Ngọc sắc Công chúa quay mặt về hướng đông, trước đây có quy mô khá lớn và kết cấu theo thức kiến trúc cổ truyền, 4 mái cong. Ngôi đền đã bị phá huỷ trong kháng chiến chống Mỹ, nay đã được khôi phục lại tại nơi khu đất cũ. Toàn bộ cấu trúc của đền theo thứ tự từ ngoài vào có các công trình sau:

Cổng đền: Được cấu trúc theo kiểu hai tầng mái, có chiều cao từ mặt đất đến đỉnh cổng là 4,1m, chiều rộng 3,52m, chiều dày 0,54m. Cổng được mở một cửa ra vào theo kiểu hình vòm cuốn, cánh cửa làm bằng sắt; trên đỉnh là hình lưỡng long chầu Nhật; ở cột cổng cả mặt trong và ngoài đều đắp nổi các đôi câu đối:

Phiên âm:

Nhật nguyệt chiếu lâm thiên hoan thải

Vũ (túc?) nhân dân dữ quang hoa

Dịch nghĩa:

Nhật nguyệt sáng soi thêm sáng lạn

Mây mưa năm tháng càng vinh hoa.

Ở phía ngoài cổng đặt 4 con chó đá có kích thước lớn.

Sân đền: có chiều dài 13,20m, rộng 5m, được lát gạch bát màu đỏ. Phía trên làm một mái tôn che toàn bộ sân để tránh mưa nắng cho những người hành lễ. Ở sát với mặt trước đền đặt hai tượng đá (tượng quan hầu, sẽ mô tả kỹ ở phần sau)

Đền thờ: có cấu trúc 4 gian, chiều dài 10,3m, rộng 4,05m. Vì ở đây có một gian bên hữu lồi ra phía trước nên hiên nhà có 3 gian, gồm chiều dài 7,15m, rộng 1,65m, nhà được làm theo kiểu tường hồi bít đốc.

Kết cấu vì kèo được cấu trúc kiểu “giá chiêng, kèo suốt” một kiểu vì kèo truyền thống dân gian Việt Nam; trên bề mặt của các cấu kiện không có chạm khắc, bào trơn đóng bén. Đền được mở 3 cửa ra vào có chiều rộng 1,7m, cao 2,07m, cánh cửa làm theo kiểu thượng song hạ bản. Mái lợp ngói máy loại mới.

Nhìn chung, đền thờ Nghiêu sơn Ngọc sắc Công chúa do mới được tôn tạo lại khoảng hơn 10 năm trở lại đây, nên từ kiểu dáng kiến trúc đến quy mô cấu trúc được mô phỏng theo thức kiến trúc truyền thống nhưng truyền thống kỹ thuật lại đơn giản; vật liệu xây dựng - cụ thể là ngói lợp mái chưa phù hợp với truyền thống nghề ngoã dân gian.

Bài trí đồ thờ:

Bài trí tượng ở phía ngoài. Mặc dù khu di tích đền thờ Nghiêu sơn Ngọc sắc Công chúa được tôn tạo mới nhưng một số vết tích này còn lại đến ngày nay đó là 4 pho tượng chó đá, 02 pho tượng Quan hầu (bằng đá), hai tượng Quan hầu bằng gỗ, 01 pho tượng Thần Nghiêu sơn Ngọc sắc Công chúa là những hiện vật cổ quý giá.

Tượng chó đá: được đặt tại mặt trước của ngôi đền gồm 4 pho tượng (tính từ trái sang phải).

Tượng 1: Cao 1,05m (bệ 0,15m), chỗ rộng nhất là 0,60m, dày 0,30m;

Tượng 2: Cao 1,15m, chỗ rộng nhất là 0,60m, dày 0,32m; Tượng 3: Cao 1,00m, chỗ rộng nhất là 0,60m, dày 0,40m;

Tượng 3: Cao 1,10m, chỗ rộng nhất là 0,45m, dày 0,40m;

Bốn pho tượng trên cơ bản gần giống nhau về kiểu dáng và đều có kích thước lớn ít thấy. Tượng được tạo tác liền khối cả tượng và đế (do vị trí đặt tượng lâu ngày nên phần đế tượng đã chìm sâu dưới đất chỉ còn mặt đế nổi lên mặt đất). Tượng được tạo tác ở tư thế ngồi chầu; hai chân trước chống thẳng; mông đặt sát đất và hai chân sau duỗi thẳng sát chân trước; đầu nghếch cao, đuôi phía sau vắt lên mình, cổ đeo vòng quả lục lạc. Dáng tượng chó khá hiện thực: mõm thuôn nhọn, mình thuôn dài, chân cao, đuôi to dài, bụng thon.

Về kiểu dáng điêu khắc các tượng trên, nhưng nếu trùng với thời điểm dựng đền theo thần tích thì các pho tượng trên có niên đại thế kỷ XVI - XVII.

Tượng Quan hầu (bằng đá), có nhà nghiên cứu lại gọi là tượng Vũ sĩ. Tượng được dựng ở hai bên tả, hữu trước đến (liền kề với giọt gianh)

Tượng quan hầu bên tả: cao 1,45m, rộng 0,70m, dày 0,30m, đế 0,13m.

Tượng quan hầu bên hữu: Cao 1,55m, rộng 0,70m, dày 0,45m, đế 0,10m Hai pho tượng trên có dáng tầm thước, cân đối được trang phục võ quan giáp trụ, đầu đội mũ tròn. Phần trước mũ và hai bên mang tai có chạm vân mây nổi nhẹ, gần đỉnh mũ được gồ lên, giữa đỉnh có ngủ cao chép hình còn khoảng 5cm. Phần hai bên vành mũ vòng phía sau có lá chắn che rủ xuống tạo hai nếp lượn chéo của giáp được diễn tả chồng lên nhau, kéo xuống vai đăng đối hai bên tạo thế khỏe làm nổi rõ khối mặt võ sĩ đường bộ râu dài, có ria mép chạm nổi, nét mặt tượng trang nghiêm, trầm tư, diễn tả một võ quan đứng tuổi. Áo giáp được diễn tả hai lớp có mép viền lớn trên trang trí hình lục lăng. Quần giáp là những mảng rộng khoẻ, có lá toạ che phía trước. Quần giáp cũng hai lớp rồi mới đến triều phục thu gọn dân; sau cùng là dày chiến kiểu hia cao đường bệ đứng trên khối đá vuông. Cả hai pho tượng đều tạc theo tư thế tay phải cầm râu, tay trái cầm chuỳ. Mỗi pho tượng đá là một tác phẩm tạo hình hoàn chỉnh, được tạo tác công phu từ một khối đá nguyên.

Tượng Quan hầu (bằng gỗ) được đặt ngoài hiên, sát tường vị của đền thờ.

Tượng Quan hầu ở bên tả: Cao 1,02m, rộng 0,32m, dày 0,28m. Tượng được tạo tác ở tư thế đứng, tay phải giữ thẳng trước ngực, tay trái cầm kiếm (kiếm cao hơn đầu); đầu đội mũ chiến trùm hết tại, tóc giát kết dưới vành mũ, đỉnh đầu có gô. Áo tượng phía trước được chạm hình mặt hổ; xung quanh là hình hoa chanh; hai bên vai là mặt hổ phù và gấu áo (cả bốn mặt) trang trí theo hình kỷ hà; cổ quàng khăn, chân đi dày chiến kiểu bia đứng trên khối gỗ vuông. Mặt tượng có thần thái trang nghiêm.

Tượng Quan hầu bên hữu: Cao 1,05m, rộng 0,32m, dày 0,28m. Tượng tạo tác theo tư thế đứng, tay phải cầm đao, tay trái ôm đai áo, đầu đội mũ chiến trùm tai, trên đỉnh có ngù, cổ quàng khăn, mặt tượng có thần thái trang nghiêm. Ao tượng được trang trí mặt hổ phù ở giữa, xung quanh có hình hoa chanh. Hai bên vai áo cũng chạm mặt hổ phù; gấu áo (cả bốn mặt) trang trí theo hình kỷ hà, chân đi dày chiến kiểu hia đứng trên khối gỗ hình vuông.

Bài trí bàn thờ:

Ban thờ Nghiêu sơn Ngọc sắc công chúa được đặt ở gian giữa, được cấu trúc thành 2 bệ. Bệ trên dài 1,83m, rộng 0,75m, cao 1,35m là nơi đặt 3 pho tượng.

Bệ thờ thứ hai: dài 1,83m, rộng 0,80m, cao 0,85m là nơi đặt đồ thờ và bày hoa quả.

Ban thờ bên hữu: là nơi đặt tượng Mẫu, cấu trúc thành 2 bệ, bệ trên có chiều dài 1,92m, rộng 0,85m, cao 1,35m đặt 3 pho tượng tam toà thánh mẫu; bệ dưới (dài 1,92m, rộng 1,15m, cao 1,25m) là nơi đặt đồ thờ và bày hoa quả.

Ban thờ thần hoàng (còn gọ là ban Thượng đẳng tối linh) được cấu trúc gồm 2 bệ thờ. Bệ trên cao có chiều dài 1,87m, rộng 0,87m, cao 1,35m là nơi đặt ngai thờ và bài vị của vị thần hoàng làng, hai bên là nơi đặt đồ thờ và bày hoa quả. Bệ thứ 2 là nơi đặt đồ thờ và bày hoa quả.

Ban thờ Phật (được đặt ở giữa gian lồi của ngôi nhà ở bên phải). Ban thờ được cấu trúc thành 3 bệ. Bệ trên có chiều dài 2,25m, rộng 0,62m, cao 1,90m là nơi đặt ba pho tượng tam thế (quá khứ, hiện tại, vị lai). Bệ thờ thứ hai là nơi đặt tượng A di đà tam tôn, tượng Quan thế âm bồ tát, tượng Phổ Hiền). Bệ dưới cùng là nơi đặt toàn cửu long, tượng thích ca sơ sinh chỉ một tay lên trời và một tay dưới đất.

Tượng thần Nghiêu sơn Ngọc sắc Công chúa: được đặt trong khám sơn son thiếp vàng. Tượng được tạo tác theo tư thế ngồi trên bệ, hai chân chống gối, tay phải cầm quạt, tay trái để ngửa trên đầu gối, áo tượng chạy vòng qua gáy trải dài theo đường chéo xuống tạo thành các đường cong của thân chạy ra hai bên thân người trùm kín cả chân như các đợt sóng nhiều lớp rất cầu kỳ. Ở phía trong tượng có mặc yếm cổ tròn, đầu đội vương miện được chạm khắc tinh vi, chi tiết, kéo léo rất điêu luyện kết hợp chạm nổi, chạm bong chạy vòng quanh, có chỗ chạm thủng thanh thoát. Hoạ tiết vân mây xen kẽ vòng kép lá đề liên kết 3 lớp chạy dài lên cao, đỉnh lá là những vân mây vươn thẳng. Mặt tượng hiền hậu bầu bĩnh, tai dài và to như tai tượng Phật. Đây là một pho tượng Thánh đẹp hiếm thấy.

Tượng hầu: có hai pho được đặt trong khám. Hai thị nữ này được diễn tả nét mặt còn trẻ, khối căng, mặc yếm cổ xây, lớp áo ngoài chéo vạt giao nhau. Phía ngoài trùm tấm khăn choàng lớn (màu đỏ và màu ghi) trên bề mặt khăn có những chấm tròn màu trắng. Đầu tượng đội mũ trùm kiểu vương miện, xung quanh được đính ba bông hoa cúc.

Ngoài ra, ở gian giữa phía trong nhà thờ còn treo đôi câu đối có nội dung:

Phiên âm:

Tranh sùng đài các linh như tại

Tín mỹ giang sơn trụ dĩ tôn

Dịch nghĩa:

Vời vợi đài cao linh thiêng như còn sống.

Non sông tín mỹ, là trụ cột được tôn sùng.

Hiện vật trong di tích:

Hiện nay, nhà thờ Nghiêu sơn Ngọc sắc Công chúa còn lưu giữ được những hiện vật như sau:

Ngoài sân:

04 Chó đá thế kỷ XVII; 02 Tượng Quan hầu đá thế kỷ XVII; 02 Tượng Quan hầu gỗ cũ;

Cung Mẫu: